Ý tưởng về giải Euro đã nhen nhóm cách đây gần một thế kỷ. Tuy nhiên, phải trải qua vô vàn sóng gió thì sân chơi mang tên Euro mới ra đời và khẳng định vị thế như ngày hôm nay. Trong bài viết này, hãy cùng SABA tìm hiểu về giải Euro - đấu trường bóng đá quốc tế được chờ đợi nhất làng túc cầu năm 2024.
Giải đấu Euro là gì?
Euro là giải đấu bóng đá tranh chức vô địch châu Âu dành cho các đội tuyển nam của các quốc gia thuộc Liên đoàn Bóng đá châu Âu (UEFA). Tên đầy đủ của giải Euro hiện tại là UEFA European Football Championship - Giải vô địch bóng đá châu Âu.
Ban đầu, giải có tên là European Nations' Cup - Cúp các quốc gia châu Âu. Đến năm 1968, UEFA đổi tên giải Euro lại như ngày nay. Kể từ năm 1996, mỗi kỳ Euro được gán tên theo công thức “UEFA Euro” + “năm tổ chức”.
Lịch sử hình thành và phát triển của Euro qua từng năm
Ý tưởng sáng lập Euro vào năm 1927
Nước Pháp góp công rất lớn trong việc tạo nên những giải đấu bóng đá hấp dẫn nhất hành tinh. Ngoài World Cup và Cúp C1 (UEFA Champions League), thì giải Euro cũng hình thành từ trí tưởng tượng của người Pháp, mà cụ thể là ông Henri Delaunay.
Với cương vị Tổng thư ký Liên đoàn Bóng đá Pháp - Henri đã ấp ủ ý tưởng về sân chơi giữa các đội tuyển châu Âu từ tận năm 1927. Nhưng trong giai đoạn này, Chủ tịch FIFA Jules Rimet (cũng là người Pháp) lại mơ về cúp bóng đá vô địch thế giới, tức là World Cup. Kế hoạch của Henri về Euro, vì thế, bị xếp xó.
Tưởng như đứa con tinh thần đã bị lãng quên bởi World Cup, Đệ nhị Thế chiến và tình hình chính trị kém ổn định, nhưng 27 năm sau, Henri Delaunay có cơ hội tái sinh giải Euro.
Khi Liên đoàn Bóng đá Châu Âu ra đời vào năm 1954, vị quan chức người Pháp nắm giữ chiếc ghế Tổng thư ký. Henri đã trình bày tầm nhìn của mình và hy vọng Euro sớm trở thành hiện thật.
Đáng tiếc thay, ông bất ngờ qua đời chỉ sau 1 năm làm việc tại UEFA. Con trai của Henri - Pierre Delaunay - lên kế nhiệm và tiếp nối giấc mơ dang dở của cha mình.
Năm 1957, UEFA tổ chức một buổi họp lịch sử với nội dung không gì khác ngoài việc quyết định số mệnh của Euro. Trong 29 quốc gia thành viên khi ấy, có 3 nước không cử đại diện đến họp (Iceland, Xứ Wales, Albania).
Với 14 lá phiếu thuận từ Tiệp Khắc, Đan Mạch, Cộng hòa Dân chủ Đức, Pháp, Hy Lạp, Hungary, Luxembourg, Ba Lan, Bồ Đào Nha, Romania, Liên Xô, Tây Ban Nha, Thổ Nhĩ Kỳ và Nam Tư, giải Euro đã chính thức ra đời vào năm 1957.
Những ngày đầu của giải Euro
Giải Euro được tổ chức lần đầu tiên vào năm 1960. Vì giải đấu còn quá mới nên một số quốc gia tỏ ý nghi ngờ. Các đội như Anh, Ý, Thụy Điển, Đức, Scotland, Xứ Wales và Bắc Ireland đã quyết định đứng ngoài Euro 1960.
Trải qua vòng loại theo thể thức knock-out 2 lượt, có 4 đội giành vé vào vòng chung kết là Pháp, Nam Tư, Liên Xô, Tiệp Khắc. Sau khi khuất phục Tiệp Khắc và Nam Tư, Liên Xô trở thành nhà vô địch Euro đầu tiên trong lịch sử.
Mở rộng lên 8 đội vào năm 1980
Giải Euro bước sang trang mới vào năm 1980, khi vòng chung kết quy tụ tới 8 đội chứ không còn là 4 đội như trước.
Các đội được chia vào 2 bảng, thi đấu vòng tròn 1 lượt tính điểm. Hai đội nhất bảng sẽ đọ sức với nhau trong trận chung kết, còn 2 đội nhì bảng tham gia trận tranh hạng 3.
Mở rộng lên 16 đội vào năm 1996
Trong bối cảnh châu Âu sản sinh ra hàng loạt cầu thủ đẳng cấp thế giới, sức mạnh của các đội tuyển được gia tăng và Euro cũng trở nên hấp dẫn hơn.
Vì thế, UEFA nóng lòng mở rộng độ phủ sóng của giải đấu. Tại giải Euro 1996, số lượng đội tuyển có vé đến vòng chung kết tăng gấp đôi, lên thành 16 đội.
Vị trí nhất bảng không còn đồng nghĩa với một suất chơi trận chung kết nữa. Thay vào đó, 8 đội nhất và nhì bảng bước vào hành trình đấu loại trực tiếp, bắt đầu ở vòng tứ kết.
Tại Euro 1996, Đức đã xưng vương sau khi hạ Cộng hòa Séc bằng bàn thắng vàng của Oliver Bierhoff. Từ đó đến nay, người Đức vẫn chưa thể bước lên đỉnh châu Âu thêm một lần nào nữa.
Mở rộng lên 24 đội vào năm 2016
Năm 2007, LĐBĐ Ireland và Scotland đề xuất ý tưởng tăng số đội tham dự vòng chung kết Euro. Hội đồng UEFA chấp thuận kiến nghị này vào tháng 9/2008.
Tám năm sau, ý tưởng kể trên được triển khai. Vòng chung kết Euro 2016 - được tổ chức tại Pháp - có tới 24 đội tranh tài.
Chủ nhà Pháp tiến băng băng đến trận đấu cuối cùng, nhưng rốt cuộc họ ôm hận trước Bồ Đào Nha của siêu sao Cristiano Ronaldo. Đó là lần đầu tiên người Bồ chạm tay vào chiếc cúp Henri Delaunay.
Euro được tổ chức mấy năm 1 lần?
Giải Euro được tổ chức 4 năm một lần, bắt đầu từ năm 1960. Kỳ Euro 2020 trở thành ngoại lệ khi khởi tranh vào tháng 6/2021, do ảnh hưởng của đại dịch Covid-19 (lên tới đỉnh điểm ở năm 2020).
Theo thông lệ thì Euro sẽ “xen kẽ” với World Cup vào các năm chẵn, tức cứ 2 năm sau World Cup thì sẽ có Euro và ngược lại. Cách sắp xếp như thế này giúp tránh xung đột lợi ích giữa hai giải đấu.
Chiếc cúp Euro trông như thế nào?
Cúp vô địch Euro được đặt tên là Henri Delaunay để tưởng nhớ công lao của người đã sáng lập ra giải đấu. Chibillon - một người thợ bạc tại Paris - đã chế tác nên chiếc cúp Henri Delaunay.
Chiếc cúp Euro mang hình dáng bình hoa thời La Mã. Nó được làm bằng bạc cao cấp chống oxy-hóa, ban đầu nặng 6kg và cao 42 cm. Cúp Henri Delaunay được công ty Arthus-Bertrand ở Paris mua lại và trưng bày lần đầu trước công chúng ở kỳ Euro đầu tiên vào năm 1960.
Năm 2008, UEFA quyết định tân trang chiếc cúp Euro. Hình dáng không thay đổi nhiều, nhưng phiên bản mới nặng hơn 2kg và cao hơn 18cm so với chiếc cúp cũ.
UEFA đã trình làng chiếc cúp Euro mới trong lễ bốc thăm vòng loại Euro 2008 tại Thụy Sĩ vào ngày 26/01/2006. Người gác đền Iker Casillas, sau khi cùng ĐT Tây Ban Nha vô địch Euro 2008, đã trở thành cầu thủ đầu tiên nâng cao chiếc cúp Henri Delaunay phiên bản mới.
Danh sách trận chung kết giải vô địch bóng đá Châu Âu
| Kỳ Euro | Đội vô địch | Tỷ số | Đội á quân | Sân vận động | Khán giả đến sân |
| 1960 | Liên Xô | Hiệp chính: 1-1 Hiệp phụ: 2-1 | Nam Tư | Parc des Princes, Pháp | 17.966 |
| 1964 | Tây Ban Nha | 2-1 | Liên Xô | Bernabeu, Tây Ban Nha | 79.115 |
| 1968 | Ý | Hiệp chính: 1-1 Hiệp phụ: 1-1 | Nam Tư | Olimpico, Ý | 68.817 |
| 1968 | Ý | Đá lại: 2-0 | Nam Tư | Heysel, Bỉ | 32.886 |
| 1972 | Tây Đức | 3-0 | Liên Xô | FK Crvena Zvezda, Nam Tư | 43.066 |
| 1976 | Tiệp Khắc | Hiệp chính: 2-2 Hiệp phụ: 2-2 Pen: 5-3 | Tây Đức | Olimpico, Ý | 30.790 |
| 1980 | Tây Đức | 2-1 | Bỉ | Parc des Princes, Pháp | 47.860 |
| 1984 | Pháp | 2-0 | Tây Ban Nha | Olympic, Đức | 47.368 |
| 1988 | Hà Lan | 2-0 | Liên Xô | Ullevi, Thụy Điển | 62.770 |
| 1992 | Đan Mạch | 2-0 | Đức | Wembley, Anh | 37.800 |
| 1996 | Đức | Hiệp chính: 1-1 Bàn thắng vàng: 2-1 | Cộng hòa Séc | Feijenoord, Hà Lan | 73.611 |
| 2000 | Pháp | Hiệp chính: 1-1 Bàn thắng vàng: 2-1 | Ý | Da Luz, Bồ Đào Nha | 50.000 |
| 2004 | Hy Lạp | 1-0 | Bồ Đào Nha | Ernst Happel, Áo | 62.865 |
| 2008 | Tây Ban Nha | 1-0 | Đức | Olimpiyskiy, Ukraine | 51.428 |
| 2012 | Tây Ban Nha | 4-0 | Ý | Stade de France, Pháp | 63.170 |
| 2016 | Bồ Đào Nha | Hiệp chính: 0-0 Hiệp phụ: 1-0 | Pháp | Wembley, Anh | 75.868 |
| 2020 | Ý | Hiệp chính: 1-1 Hiệp phụ: 1-1 Pen: 3-2 | Anh | 67.173 |
Top các đội tuyển đã vô địch Euro
| Đội | Số lần vô địch | Kỳ Euro vô địch |
| Đức | 3 | 1972, 1980, 1996 |
| Tây Ban Nha | 3 | 1964, 2008, 2012 |
| Ý | 2 | 1968, 2020 |
| Pháp | 2 | 1984, 2000 |
| Nga | 1 | 1960 |
| Cộng hòa Séc | 1 | 1976 |
| Bồ Đào Nha | 1 | 2016 |
| Hà Lan | 1 | 1988 |
| Đan Mạch | 1 | 1992 |
| Hy Lạp | 1 | 2004 |
Phải đến năm 1972, Đức mới góp mặt ở một vòng chung kết Euro. Nhưng đến lúc này, không quốc gia nào vô địch giải Euro nhiều hơn Đức.
Trong khi đó, Tây Ban Nha là đội duy nhất từng bảo vệ thành công danh hiệu của mình. Ngoài ra, đoàn quân xứ sở bò tót cũng thi đấu nhiều trận nhất (179), thắng nhiều nhất (118) và ghi nhiều bàn nhất (407), nếu tính cả vòng loại Euro.
Các nước chủ nhà đạt thành tích như thế nào qua các mùa Euro?
| Kỳ Euro | Nước chủ nhà | Thành tích |
| 1960 | Pháp | Hạng tư |
| 1964 | Tây Ban Nha | Vô địch |
| 1968 | Ý | Vô địch |
| 1972 | Bỉ | Hạng ba |
| 1976 | Nam Tư | Hạng tư |
| 1980 | Ý | Hạng tư |
| 1984 | Pháp | Vô địch |
| 1988 | Tây Đức | Bán kết |
| 1992 | Thụy Điển | Bán kết |
| 1996 | Anh | Bán kết |
| 2000 | Bỉ và Hà Lan | Bỉ: vòng bảng Hà Lan: bán kết |
| 2004 | Bồ Đào Nha | Á quân |
| 2008 | Áo và Thụy Sĩ | Vòng bảng |
| 2012 | Ba Lan và Ukraine | Vòng bảng |
| 2016 | Pháp | Á quân |
| 2020 | Azerbaijan, Đan Mạch, Anh, Đức, Hungary, Ý, Hà Lan, Romania, Nga, Scotland và Tây Ban Nha | Ý: vô địch Anh: á quân Đan Mạch, Tây Ban Nha: bán kết Hà Lan, Đức: vòng ⅛ Hungary, Romania, Nga, Scotland: vòng bảng Azerbaijan: không tham dự vòng chung kết |
Các cầu thủ nào xuất sắc nhất qua các mùa Euro?
| Kỳ Euro | Cầu thủ xuất sắc nhất | Quốc tịch |
| 1996 | Matthias Sammer | Đức |
| 2000 | Zinedine Zidane | Pháp |
| 2004 | Theodoros Zagorakis | Hy Lạp |
| 2008 | Xavi Hernandez | Tây Ban Nha |
| 2012 | Andrés Iniesta | Tây Ban Nha |
| 2016 | Antoine Griezmann | Pháp |
| 2020 | Gianluigi Donnarumma | Ý |
Giải thưởng Cầu thủ xuất sắc nhất một kỳ Euro được trao lần đầu vào năm 1996. Tổng cộng, có 7 người nhận danh hiệu này, trong đó Donnarumma là thủ môn duy nhất. Với Xavi và Iniesta, Tây Ban Nha trở thành quốc gia đầu tiên sở hữu 2 cầu thủ hay nhất Euro.
Danh sách vua phá lưới qua từng mùa Euro
| Kỳ Euro | Vua phá lưới | Bàn thắng |
| 1960 | Milan Galić François Heutte Valentin Ivanov Dražan Jerković Viktor Ponedelnik | 2 |
| 1964 | Ferenc Bene Dezső Novák Chus Pereda | 2 |
| 1968 | Dragan Džajić | 2 |
| 1972 | Gerd Müller | 4 |
| 1976 | Dieter Müller | 4 |
| 1980 | Klaus Allofs | 3 |
| 1984 | Michel Platini | 9 |
| 1988 | Marco van Basten | 5 |
| 1992 | Dennis Bergkamp Tomas Brolin Henrik Larsen Karl-Heinz Riedle | 3 |
| 1996 | Alan Shearer | 5 |
| 2000 | Patrick Kluivert Savo Milošević | 5 |
| 2004 | Milan Baroš | 5 |
| 2008 | David Villa | 4 |
| 2012 | Fernando Torres | 3 |
| 2016 | Antoine Griezmann | 6 |
| 2020 | Cristiano Ronaldo | 5 |
Euro 2012: Torres và Mario Gomez đều ghi 3 bàn và đóng góp 1 kiến tạo, nhưng Torres giành ngôi Vua phá lưới vì thi đấu ít hơn (189 phút so với 282 phút)
Euro 2020: Cùng ghi 5 bàn như Patrik Schick, nhưng Ronaldo đoạt giải vì có 1 lần kiến tạo còn Schick không có kiến tạo nào.
Các đội tuyển nào lần đầu tham dự Euro qua các mùa?
| Kỳ Euro | Đội lần đầu tham dự |
| 1960 | Pháp, Tiệp Khắc, Liên Xô, Nam Tư |
| 1964 | Đan Mạch, Tây Ban Nha, Hungary |
| 1968 | Ý, Anh |
| 1972 | Bỉ, Tây Đức |
| 1976 | Hà Lan |
| 1980 | Hy Lạp |
| 1984 | Bồ Đào Nha, Romania |
| 1988 | Ireland |
| 1996 | Thụy Điển, Scotland |
| 2000 | Thụy Sĩ, Bulgaria, Cộng hòa Séc, Croatia, Thổ Nhĩ Kỳ, Nga |
| 2004 | Na Uy, Slovenia |
| 2008 | Latvia |
| 2012 | Áo, Ba Lan |
| 2016 | Ukraine |
| 2020 | Albania, Xứ Wales, Bắc Ireland, Iceland |
| 2024 | Phần Lan, Bắc Macedonia |
Khi UEFA mở rộng quy mô Euro, số đội có cơ hội tham dự giải đấu cũng tăng lên. Đến nay, đã có 36 đội từng thi đấu ở vòng chung kết Euro.
Đội tuyển nào có số trận thắng nhiều nhất trong các năm Euro?
*Tính cả hiệp phụ và sút luân lưu
| Kỳ Euro | Đội tuyển | Số trận thắng |
| 1960 | Liên Xô | 2 |
| 1964 | Tây Ban Nha | 2 |
| 1968 | Ý | 2 |
| 1972 | Tây Đức | 2 |
| 1976 | Cộng hòa Séc | 2 |
| 1980 | Tây Đức | 3 |
| 1984 | Pháp | 5 |
| 1988 | Hà Lan | 4 |
| 1992 | Đan Mạch | 3 |
| 1996 | Đức | 5 |
| 2000 | Pháp Ý | 5 |
| 2004 | Hy Lạp Bồ Đào Nha Cộng hòa Séc | 4 |
| 2008 | Tây Ban Nha | 6 |
| 2012 | Tây Ban Nha | 5 |
| 2016 | Pháp | 5 |
| 2020 | Ý | 7 |
Các huấn luyện viên nào đã từng dẫn dắt đội tuyển vô địch Euro?
| Kỳ Euro | HLV vô địch | Quốc tịch | Đội vô địch |
| 1960 | Gavriil Kachalin | Liên Xô | Liên Xô |
| 1964 | José Villalonga | Tây Ban Nha | Tây Ban Nha |
| 1968 | Ferruccio Valcareggi | Ý | Ý |
| 1972 | Helmut Schön | Tây Đức | Tây Đức |
| 1976 | Václav Ježek | Tiệp Khắc | Tiệp Khắc |
| 1980 | Jupp Derwall | Tây Đức | Tây Đức |
| 1984 | Michel Hidalgo | Pháp | Pháp |
| 1988 | Rinus Michels | Hà Lan | Hà Lan |
| 1992 | Richard Møller Nielsen | Đan Mạch | Đan Mạch |
| 1996 | Berti Vogts | Đức | Đức |
| 2000 | Roger Lemerre | Pháp | Pháp |
| 2004 | Otto Rehhagel | Đức | Hy Lạp |
| 2008 | Luis Aragonés | Tây Ban Nha | Tây Ban Nha |
| 2012 | Vicente del Bosque | Tây Ban Nha | Tây Ban Nha |
| 2016 | Fernando Santos | Bồ Đào Nha | Bồ Đào Nha |
| 2020 | Roberto Mancini | Ý | Ý |
Các HLV đến từ nước Đức đạt được nhiều thành công nhất lịch sử giải Euro, với 4 chức vô địch vào các năm 1972, 1980, 1996 và 2004. Trong đó, Berti Vogts ghi danh vào sử sách khi là người duy nhất lên ngôi ở Euro với cả tư cách cầu thủ (1972) lẫn HLV (1996).
Chờ đợi Euro 2024
Năm nay, giải Euro sẽ trở lại trên đất Đức với sự góp mặt của các đội tuyển mạnh nhất châu Âu. Người hâm mộ đang đếm ngược từng ngày đến Euro 2024 để được thưởng thức màn trình diễn của các ngôi sao lừng danh và hòa mình vào bầu không khí bóng đá cuồng nhiệt.
THE LOCKER ROOM | PHÂN TÍCH BẢNG ĐẤU EURO 2024: ĐỘI BÓNG NÀO ĐƯỢC HƯỞNG LỢI NHIỀU NHẤT?
Xem thêm:
